یکی از مسائلی که بازرگان و افرادی که کار واردات کالا انجام می دهند با آن درگیر هستند مسئله تخصیص ارز برای واردات است که از طریق بانک مرکزی میتوان این ارز تخصیص یافته را دریافت کرد. اما موضوع تخصیص ارز در ایران به آسانی انجام نمی گیرد و لازمه آن طی کردن مراحل خاصی است. پس با ما همراه باشید تا در این مقاله با مفهوم تخصیص ارز وارداتی و مراحل تخصیص ارز برای واردات آشنا شویم.

تخصیص ارز وارداتی

برای مبادله کالا و خدمات میان دو کشور لازم است تا از ارز که یک پول پذیرفته شده است و توسط دولت صادر می شود استفاده کرد.    
تخصیص ارز وارداتی به‌معنای تخصیص و توزیع ارز برای پرداخت هزینه‌ها و خرید خارجی کالاها و خدمات وارداتی است. وظیفه تخصیص ارز وارداتی عموماً به بانک مرکزی یا سازمان‌های مرتبط با تجارت خارجی سپرده می‌شود. این نهادها بر اساس سیاست‌ها و قوانین مربوطه، میزان و اولویت تخصیص ارز را تعیین می‌کنند.

عواملی مانند نیازهای اساسی کشور، سیاست‌های دولت، تأمین منابع مالی، تعهدات بین‌المللی، معیارهای اقتصادی و تجاری، نرخ ارز و شرایط بازار می‌توانند در تخصیص ارز وارداتی تأثیرگذار باشند.
هدف از تخصیص ارز وارداتی این است که فرایند واردات کالا با سرعت بیشتری انجام بگیرد و بازرگانان ساده تر بتوانند مراحل واردات را طی کنند.    

در فرآیند تخصیص ارز وارداتی، نهادهای مربوطه معمولاً برای اولویت‌بندی و تخصیص ارز از روش‌های مختلفی استفاده می‌کنند برای مثال براساس اولویت‌های مشخص شده توسط دولت یا سازمان‌های مربوطه، لیستی از کالاها و خدمات وارداتی تهیه می‌شود و ارز موجود برای واردات ابتدا به این کالاها و خدمات اختصاص داده می‌شود. تأمین نیازهای اساسی کشور مانند مواد غذایی، ادوات کشاورزی، داروها، سوخت و موارد مشابه در اولویت بالاتری هستند و ممکن است در زمان کمتری به آن ها ارز تخصیص داده شود.

در ادامه قصد داریم تا با مراحل تخصیص ارز برای واردات آشنا شویم اما پیش از آن لازم است تا با مفهوم تخصیص ارز و انواع ارز به خوبی آشنا شوید تا در طی فرایند با مشکل مواجه نشوید.

در ایران با دو دسته ارز سرو کار داریم: ارز دولتی و ارز آزاد

ارز دولتی

پیدایش ارز دولتی از سال 1396 و زمانی اتفاق افتاد که قیمت دلار در بازار ارز افزایش چشم گیری پیدا کرد. این ارز از رایج ترین ارزهای موجود در بازار است که با هدف ساده سازی واردات کالا و کاهش هزینه و سرمایه اولیه، توسط دولت و در مرکز مبادلات ارزی به واردکنندگان (افراد حقیقی و یا حقوقی) تخصیص داده می شود.

از آنجایی که قیمت ارز دولتی در مقایسه با ارز آزاد پایین تر است، تخصیص آن به افراد، تحت شرایط خاص و به صورت محدود انجام می شود. از سوی دیگر تخصیص ارز دولتی برای واردات این قابلیت را به دولت می دهد که بر روی کالاهای خاص، نظارت ویژه ای داشته باشند و سعی در کاهش قیمت تمام شده آن ها کند.
ارز دولتی به همه کالاها تخصیص پیدا نمی کند و تنها کالاهای اساسی زندگی را شامل می شود. برای مثال مواد غذایی مانند گندم، جو، ذرت و… و مواد دارویی و تجهیزات پزشکی جزو کالاهایی هستند که مشمول دریافت ارز دولتی می باشند.

نوسان نرخ ارز در ایران یکی از موضوعاتی است که همیشه موجب نگرانی واردکنندگان کالا به کشور است که روی کار آمدن ارز دولتی باعث شد تا حدی از این نگرانی کاسته شود و به عنوان مشوقی برای انجام معاملات بین المللی عمل کند.

ارز آزاد

ارز آزاد به وضعیتی اشاره دارد که در آن، ارز یک کشور به طور کامل به صورت آزادانه تجارت می‌شود و نهادهای مربوطه مانند بانک مرکزی و دولت دخالت محدودی در تعیین نرخ ارز دارند. در این حالت، نیروهای عرضه و تقاضا در بازار ارز بر تعیین نرخ ارز تأثیر می‌گذارند و ارزش آن به تعادل بازار برمی‌گردد.

وجود ارز آزاد به معنای عدم وجود محدودیت‌ها و موانع قانونی و سیاسی جهت خرید و فروش ارز است. در این شرایط، اشخاص و شرکت‌ها می‌توانند به طور آزاد ارز خود را به واحدهای پولی دیگر تبدیل کنند و در تجارت خارجی و سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی مشارکت کنند. تعیین نرخ ارز نیز تحت تأثیر عوامل اقتصادی و بازاری قرار می‌گیرد و نهادهای مربوطه تنها در صورت لزوم و با هدف حفظ استحکام ارزش ملی می‌توانند در بازار ارز مداخله کنند.

به این نکته توجه داشته باشید که برای تهیه ارز آزاد میتوان به صرافی ها مراجعه کرد و یا از افراد دلال آن راخریداری کرد.

نحوه تخصیص ارز برای واردات کالاهای مختلف

کالاها به 4 دسته تقسیم می شوند که نحوه تخصیص ارز وارداتی برای هر کدام از این دسته ها متفاوت است. این چهار دسته عبارتند از:

کالاهای دسته اول:

کالاهای اساسی و مواد اولیه به تشخیص وزارت صمت در این دسته قرار می گیرند و درآمدهای نفتی کشور به عنوان منبع تامین نرخ این دسته به شمار می رود.

کالاهای دسته دوم:

در این دسته مواد اولیه واسطه ای و سرمایه ای قرار خواهد گرفت که با صادرات مواد معدنی، پتروشیمی و فولاد تامین ارز این دسته انجام می شود.

کالاهای دسته سوم:

کالاهای مصرفی در دسته سوم قرار می گیرند که ارز وارداتی به آن ها تخصیص داده نمی شود.

کالاهای دسته چهارم:

کالاهای غیرقانونی یا کالاهایی که خلاف شرع هستند در این دسته جای دارند و تخصیص ارز برای واردات نیز برای آن ها انجام نمی شود.

مراحل تخصیص ارز در ایران

برای تخصیص ارز وارداتی به بازرگانان لازم است تا ابتدا مراحلی طی شود. این مراحل به شرح زیر هستند:

مجوز واردات کالا:

در گام نخست از مرحله تخصیص ارز در ایران شخصی که قصد واردات کالا را دارد باید مجوز لازم برای واردات کالا را از سازمان صمت دریافت کند. به این منظور باید عمل ثبت نام در سامانه ثبت سفارش (سامانه جامع تجارت) انجام شود تا پس از تایید سازمان های مسئول، مجوز واردات کالا صادر شود.

انتخاب بانک عامل:

از آنجایی که واردکننده کالا فقط تحت شرایط خاصی می تواند با بانک مرکزی در ارتباط باشد لازم است تا بانکی را به عنوان واسطه میان خود و بانک مرکزی انتخاب کند که در اصطلاح به آن بانک عامل می گویند.

انتظار برای تخصیص ارز:

در مرحله بعد با تحویل مجوز واردات کالا به بانک عامل و ارسال آن به بانک مرکزی (از طریق بانک عامل)، شما در لیست انتظار تخصیص ارز برای واردات کالا قرار می گیرید و به نوبت به درخواست ها رسیدگی می شود. تخصیص ارز وارداتی توسط بانک مرکزی 30 تا 60 روز زمان میبرد و اگر تا پیش از 30 روز خرید انجام نگیرد مجددا این زمان به تعویق می افتد.

مزایای تخصیص ارز وارداتی

تخصیص ارز وارداتی در ایران می‌تواند برخی از مزایا و فواید زیر را داشته باشد:

•    توسعه بخش صنعت با واردات تجهیزات صنعتی، ماشین‌آلات، و تکنولوژی
•    حفظ سلامت و رفاه جامعه با واردات مواد غذایی و دارو
•    جلوگیری از واردات کالاهای غیرقانونی
•    کارآفرینی با واردات کالاهای صحیح
•    آگاهی از حجم نقدینگی

چالش‌ها و محدودیت‌ها تخصیص ارز برای واردات

تخصیص ارز وارداتی ممکن است با برخی از چالش‌ها و محدودیت‌های زیر همراه باشد:

تحریم‌ها:

ایران در دهه گذشته با تحریم‌های بین‌المللی مواجه بوده که تأثیر قابل توجهی بر واردات کشور داشته است. تحریم‌های اقتصادی می‌توانند محدودیت‌هایی را بر روی تخصیص ارز وارداتی اعمال کنند و به کاهش آزادی و انعطاف‌پذیری در تجارت بین‌المللی منجر شوند.

کاهش درآمدهای نفتی:

ایران با کاهش قیمت نفت و تحریم‌های مرتبط با صادرات نفت، درآمدهای نفتی خود را کاهش داده است که این مسئله ممکن است تأثیر منفی‌ای بر تخصیص ارز وارداتی داشته باشد و محدودیت‌هایی را بر روی مبادلات بین‌المللی ایجاد کند.

نرخ ارز نامناسب:

تغییرات ناگهانی در نرخ ارز می‌تواند باعث عدم پیش‌بینی و عدم اطمینان در تجارت بین‌الملل  شود و تصمیم‌گیری‌های صحیح در تخصیص ارز را دشوار کند.

نیازهای اساسی:

تأمین نیازهای اساسی مانند مواد غذایی، داروها و سایر کالاهای ضروری برای جامعه ایران از اهمیت بالایی برخوردار است. محدودیت‌های مالی در تخصیص ارز ممکن است باعث کاهش توانایی کشور در تأمین این نیازها شود و به مشکلات اجتماعی و اقتصادی منجر شود.

به همین دلیل، تخصیص ارز وارداتی نیازمند مدیریت دقیق، شفافیت، برنامه‌ریزی موثر و کنترل‌های مناسب است تا این چالش‌ها پیش‌بینی شده و بهبود یابد.

تفاوت تخصیص ارز در ایران و تامین ارز

تفاوت اصلی بین تخصیص ارز و تامین ارز در این است که تخصیص ارز به معنای توزیع ارز بین افراد، شرکت‌ها یا صنایع مختلف برای اهداف خاص مانند واردات کالاها و خدمات است، در حالی که تامین ارز به معنای تأمین و تهیه منابع مالی و ارز برای کشور است تا بتواند نیازها و الزامات خود را برآورده کند.

در تخصیص ارز، نهادهای مسئول مانند بانک مرکزی یا سازمان‌های مرتبط با تجارت خارجی، ارز را براساس سیاست‌ها و قوانین مربوطه و با توجه به اولویت‌های مشخص شده، به صورت مستقیم یا غیرمستقیم به افراد یا شرکت‌ها اختصاص می‌دهند. این تخصیص ممکن است بر اساس لیست کالاهای اولویت دار، نیازهای اساسی کشور، کالاها و خدمات استراتژیک یا معیارهای دیگر انجام شود.

در مقابل، تامین ارز به معنای تأمین منابع مالی و ارز برای کشور است. این تأمین ممکن است از طریق درآمدهای صادرات، ورود سرمایه خارجی، وام‌ها و اعتبارات بین‌المللی و سایر روش‌های مشابه انجام شود. هدف اصلی تامین ارز، تأمین منابع مالی لازم برای پرداخت هزینه‌ها و خرید کالاها و خدمات وارداتی، پرداخت بدهی‌ها و تعهدات بین‌المللی و حفظ پایداری ارزی کشور است.

به طور خلاصه، تخصیص ارز به توزیع ارز بین افراد و شرکت‌ها برای اهداف خاص اختصاص داده می‌شود، در حالی که تامین ارز به تأمین و تهیه منابع مالی و ارز برای کشور و به منظور برآورده کردن نیازها و الزامات آن می‌پردازد.

تخصیص ارز در ایران با پیچیدگی هایی همراه است و همانطور که در این مقاله بیان شد آشنایی با مفهوم تخصیص ارز وارداتی برای تمام افراد درگیر با واردات کالا ضروری است و عدم شناخت آن موجب بروز مشکلاتی می شود. اگر در زمینه تخصیص ارز برای واردات و ریسک های آن نیاز به راهنمایی یا مشاوره داشتید کارشناسان ما در گروه بین المللی اکسیر تجارت داران آماده ارائه خدمات لازم به شما همراهان گرامی هستند.